3-3- روش و ابزار گرد آوری اطلاعات :

الف) روش گرد آوری اطلاعات:

برای جمع آوری اطلاعات از روشهای زیر استفاده گردید :

مطالعات کتابخانه‌ای: جهت گردآوری اطلاعات در زمینه مبانی نظری و ادبیات تحقیق موضوع، از منابع کتابخانه‌ای، مقالات، کتاب های مورد نیاز و نیز از شبکه جهانی اطلاعات  استفاده شده است.

تحقیقات میدانی: به منظور جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات برای تجزیه و تحلیل از پرسشنامه استفاده خواهد شد.

ب) ابزار گرد آوری اطلاعات:

در این تحقیق از دو ابزار برای جمع آوری اطلاعات استفاده گردیده است:

بررسی اسناد و مدارك: جهت اخذ اطلاعات كلی در مورد سازمان شامل تاریخچه، تعداد پرسنل، وضعیت تحصیلی، آیین نامه ها و ...از روش بررسی اسناد و مدارك استفاده گردیده است. همچنین سایر اطلاعات در زمینه ادبیات موضوع، تعیین چارچوب نظری و شاخص ها از منابع موجود در كتابخانه كه حاوی كتب، مجلات وپایان نامه ها و گزارشات علمی است، استفاده شده است.

پرسشنامه: این ابزار یكی از ابزار های رایج تحقیق و روش مستقیم برای كسب داده های تحقیق است. پرسشنامه مجموعه ای از سوالهاست كه پاسخ دهنده با ملاحظه آنها پاسخ لازم را ارائه می دهد كه این پاسخ ها داده های مورد نیاز پژوهشگر را تشكیل می دهد. از طریق سوالات پرسشنامه
می توان دانش، علاقه، نگرش فكری فرد را مورد بررسی قرار داد (بازرگان وهمکاران، 1388).

همانگونه که اشاره شد به منظور گردآوری داده های بخش تئوریک پژوهش، از روش کتابخانه ای (همچون کتاب ها، مقالات، پایان نامه ها و سایت های اینترنتی) و به منظور توصیف دیدگاه جامعه مورد پژوهش  از روش پیمایشی (پرسشنامه) بهره گرفته شده است. پرسشنامه مذکور شامل سه بخش می باشد. بخش اول پرسشنامه شامل توضیح مختصری از پرسشنامه و نحوه تکمیل آن جهت ایجاد وضوح بیشتر پاسخ دهندگان می باشد.  بخش دوم پرسشنامه شامل اطلاعات شخصی كه دارای چهار سوال که شامل سن، سطح تحصیلات ، سابقه خدمت و وضعیت استخدام پاسخ دهندگان می باشد. بخش سوم شامل سوال مرتبط با فرایندهای مدیریت دانش و بخش چهارم شامل سوال مرتبط با یادگیری الکترونیکی می باشد. طراحی پرسشنامه در بخش دوم، سوم و چهارم به صورت بسته طراحی گردید.

شایان ذکر است پرسشنامه اول ، پرسشنامه استاندارد فرایندهای مدیریت دانش (Fong & Choi(2009 [1]كه دارای ابعاد شش گانه اکتساب دانش، ایجاد دانش، ذخیره کردن دانش، استفاده  از دانش، توزیع دانش و  نگهداری از دانش و پرسشنامه استاندارد یادگیری الکترونیکی(Watkins et.al.(2004 [2]كه دارای ابعاد شش گانه دسترسی به فناوری، انگیزش، توانایی یادگیری از  طریق رسانه ها، گفتگوهای گروهی اینترنتی، مسایل مهم جهت موفقیت در یادگیری الكترونیكی پرسش نامه های مذکور به صورت بسته با استفاده از مقیاس لیکرت 5 گزینه ای (کاملا موافقم امتیاز 1، موافقم امتیاز2 ، نه موافقم و نه مخالفم امتیاز 3، مخالفم امتیاز 4، کاملا مخالفم امتیاز5) می باشند.

3-4- اعتبار و روایی  ابزار تحقیق

 الف) تعیین اعتبار (روایی) پرسشنامه:

مفهوم اعتبار به این پرسش پاسخ می‌دهد که ابزار اندازه‌گیری تا چه حد خصیصه مورد نظر را می‌سنجد بدون آگاهی از اعتبار ابزار اندازه‌گیری نمی‌توان به دقت داده‌های حاصل از آن اطمینان داشت. برای تعیین اعتبار پرسشنامه روش­های متعددی وجود دارد که یکی از این روش­ها اعتبار محتوا می‌باشد.

اعتبار محتوا نوعی اعتبار است که برای بررسی اجزای تشکیل دهندة یک ابزار اندازه‌گیری بکار برده می‌شود. اعتبار محتوای یک ابزار اندازه‌گیری به سوال­های تشکیل دهندة آن بستگی دارد. اگر
سوال­های پرسشنامه معرف ویژگی‌ها و مهارت­های ویژه‌ای باشد که محقق قصد اندازه‌گیری آنها را داشته باشد، آزمون دارای اعتبار محتوا است. برای اطمینان از اعتبار محتوا، باید در موقع ساختن ابزار چنان عمل کرد که سوالهای تشکیل دهندة ابزار اندازه‌گیری معرف قسمتهای محتوای انتخاب شده باشد(آذر و مومنی، 1387).      

بنابراین اعتبار محتوا، ویژگی ساختاری ابزار اندازه‌گیری است که همزمان با تدوین آزمون در آن تنیده می‌شود. اعتبار محتوای یک آزمون معمولاً توسط افرادی متخصص در موضوع مورد مطالعه تعیین می‌شود. در این مرحله با انجام تست خبرگان، مشورت با اساتید محترم راهنما و مشاور و همچنین نظرات افراد متخصص در زمینه فرایندهای مدیریت دانش بر یادگیری الکترونیکی در طراحی پرسشنامه اعمال شده و اصلاحات لازم بعمل آمده و بدین ترتیب اطمینان حاصل گردید که پرسشنامه همان خصیصه مورد نظر محقق را می سنجد.

ب) تعیین پایایی (قابلیت اعتماد) پرسشنامه ها:

قابلیت اعتماد یا پایایی یکی از ویژگیهای فنی ابزار اندازه‌گیری است. مفهوم یاد شده با این امر سر و کار دارد که ابزار اندازه‌گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به دست می‌دهد.

دامنة ضریب قابلیت اعتماد از صفر (عدم ارتباط) تا 1+ (ارتباط کامل) است. ضریب قابلیت اعتماد نشانگر آن است که تا چه اندازه ابزار اندازه‌گیری ویژگی‌های با ثبات آزمودنی و یا ویژگی های متغیر و موقتی وی را می‌سنجد. برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد ابزار اندازه‌گیری شیوه‌های مختلفی به کار برده می‌شود. از آن جمله می‌توان به شیوه‌های زیر اشاره نمود:

1. اجرای دوباره آزمودن (روش بازآزمایی)

2. روش موازی (همتا)

3. روش تصنیف (دو نیمة کردن)

4. روش کودر – ریچارد سون

5. روش آلفای کرونباخ (آذر و مومنی، 1387).         

در این تحقیق به منظور تعیین پایایی آزمون از روش آلفای کرونباخ استفاده گردیده است. این روش برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازه‌گیری که خصیصه‌های مختلف را اندازه‌گیری می‌کند به کار می‌رود.

برای محاسبه ضریب آلفای کرونباخ ابتدا باید واریانس نمره‌های هر زیرمجموعه سوال‌های پرسشنامه و ورایانس کل را محاسبه کرد. سپس با استفاده از فرمول زیر مقدار ضریب آلفا را محاسبه می‌کنیم.

که در آن :

تعداد زیر مجموعه‌های سئوال‌های پرسشنامه یا آزمون = J

واریانس زیر آزمون  Jام Sj2 =

واریانس کل پرسشنامه یا آزمون S2 =

بنابراین به منظور اندازه‌گیری قابلیت اعتماد، از روش آلفای کرونباخ و با استفاده از نرم‌افزار 12 SPSS انجام گردیده است.

  بدین منظور یک نمونه اولیه شامل 360 پرسشنامه در بین جامعه مورد نظر پیش آزمون گردیده
می شود و سپس با استفاده از داده‌های به دست خواهد آمد، از این پرسشنامه‌ها و به کمک نرم‌افزار آماری SPSS میزان ضریب اعتماد با روش آلفای کرونباخ محاسبه خواهد شد ، چنانچه این عدد بالاتر از 70 درصد باشد، نشان دهندة آن است که پرسشنامه مورد استفاده، از قابلیت اعتماد و یا به عبارت دیگر از پایایی لازم برخوردار می‌باشد.

3-5- مقیاس (ابزار) اندازه گیری

از جمله ابزار گردآوری داده ها در تحقیقات علوم رفتاری، مقیاس­های اندازه گیری نگرش است. به طور كلی مقیاس­ها برای سنجش نگرش­ها، قضاوت­ها، عقاید و سایر خصیصه­های كیفی كه به آسانی قابل اندازه گیری نیستند، بكار می رود. با استفاده از مقیاس اندازه گیری، داده های به دست آمده طی تحقیق از شكل كیفی به شكل كمی تبدیل شده و می توانند برای آزمون­های آماری مورد استفاده قرار گیرند(سكاران، 1384).

در این پژوهش با توجه به هدف پژوهش، نوع فرضیات و نوع پرسشنامه (درجه ای) و نیز سهولت در ساختن و تفسیر نتایج مقیاس لیكرت در مقایسه با سایر مقیاس­ها (افتراق معنایی، ثرستون، گاتمن و بوگاردوس)، از مقیاس لیكرت استفاده خواهد شد و هریك از سوالات تخصصی با استفاده از طیف پنج گزینه ای کاملا موافقم(وزن 5)، موافقم (وزن4)، نظری ندارم(وزن3)، مخالفم(وزن2)، کاملا مخالفم(وزن1) ارزشیابی شده است.

3-6- جامعه و نمونه آماری و روش نمونه گیری:

پس از انتخاب موضوع تحقیق و بیان مسئله یکی از تصمیمات مهمی که در پیش روی هر پژوهشگری قرار دارد انتخاب نمونه است. نمونه ای که باید نماینده جامعه ای باشد که پژوهشگر قصد تعمیم یافته های تحقیق خود به آن جامعه را دارد.اگر محقق پژوهش خود را بر تمامی افراد جامعه اجرا کند روش او سرشماری خواهد بود یعنی محقق باید تمامی افراد جامعه را تک تک مورد برسی و آزمون قرار دهد. اما چون اکثر پژوهشگران توان و زمان اجرای پژوهش بر کل جامعه را ندارند به همین دلیل پژوهش خود را محدود به نمونه کوچکی می سازند. (مقیمی دهکردی، 1390).

یک جامعه آماری عبارت است از مجموعه‌ای از افراد یا واحدها که دارای حداقل یک صفت مشترک باشند. صفت مشترک صفتی است که بین همه عناصر جامعه آماری مشترک و متمایز کننده جامعه آماری از سایر جوامع باشد. (آذر و مومنی، 1387)

 جامعه آماری تحقیق حاضر شامل کارکنان سازمان بازرسی کل کشور می‌باشند .

و از آنجائی که جامعه آماری تحقیق حاضر شامل کارکنان صف و ستاد سازمان بازرسی کل کشور بوده و تعداد آنها محدود و معین می باشد، جهت تعیین حداقل حجم نمونه لازم، از فرمول ككران استفاده گردید:

كه در آن:

n= حداقل حجم نمونه لازم

N= حجم جامعه آماری (كه در این تحقیق 6000 نفر می‏باشد)

p= نسبت توزیع صفت در جامعه

za/2= مقدار به دست آمده از جدول توزیع نرمال استاندارد (در این تحقیق و با در نظر گرفتن مقدار خطای 05/0، مقدار به دست آمده از جدول توزیع نرمال استاندارد 96/1 می‏باشد).

d= خطای پذیرفته شده توسط محقق یا بازه قابل تحمل از برآورد پارامتر مورد نظر (معمولاً در علوم اجتماعی برابر 05/0 در نظر گرفته می‏شود.) ( رفیع پور، 1378).

نكته‏ای كه لازم است در خصوص این فرمول، گفته شود آن است كه چنان‏چه مقدار p در دسترس نباشد، می‏توان مقدار 5/0 را برای آن در نظر گرفت (آذر و مومنی، 1387 )، كه در این حالت، این فرمول بزرگترین و محافظه ‏كارانه‏ترین عدد ممكن را به دست خواهد داد، كه در این تحقیق نیز عدد 5/0 برای آن در نظر گرفته شد.

بنابراین حداقل حجم نمونه لازم بر اساس فرمول فوق مبنای تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت.

 به دلیل اینکه جامعه آماری این پژوهش کارمندان صف سازمان بازرسی کل کشور می باشد، بنابراین جامعه مورد بررسی همگن بوده، پس برای نمونه‌گیری در این تحقیق از روش نمونه گیری تصادفی ساده استفاده شده‌است.

3-4-3. تهیه و تنظیم پرسشنامه

پس از جمع‌آوری اطلاعات اولیه و تعیین حیطه‌ها و فرضیات فرعی مربوطه، نسبت به تهیه و تنظیم پرسشنامه برای اعضاء نمونه مورد بررسی برحسب اطلاعات موردنیاز اقدام گردیده است.

در این پرسشنامه به منظور سهولت در كدگذاری، استخراج اطلاعات موردنظر و تعیین روابط پیوستگی یا همبستگی بین متغیرها، سؤال‌ها از نوع بسته پاسخ طراحی گردیده است. همچنین به منظور تعیین شدت موافقت یا مخالفت پاسخ‌دهندگان به هر یك از سؤالات، از مقیاس لیكرت استفاده شده است. لذا پاسخ‌دهندگان به هر یك از سؤالات در 5 حیطه «بسیار زیاد، زیاد، متوسط، كم و بسیار كم» پاسخ داده‌اند. پرسشنامه طراحی شده دارای 51 سؤال است كه پس از بررسی روایی و پایائی آن به تعداد حجم نمونه تكثیر و ما بین اعضاء نمونه آماری موردنظر توزیع گردیده‌است.

جدول 3-1- جدول متناظر گویه ها و سؤالات پرسشنامه

3-5. بررسی روایی و پایائی آزمون

3-5-1. بررسی روایی پرسشنامه 

در این تحقیق، به‌منظور مناسب بودن روایی پرسشنامه‌، سعی شد سوالات، ساختار پرسشنامه و نحوه استفاده از جملات، بدون ابهام باشد. پس از طراحی اولیه، به‌منظور افزایش روایی پرسشنامه، از نظرات خبرگان دانشگاهی شامل 7  استاد صاحب نظر  بهره‌برداری شد. همچنین، با توجه به اینكه جامعه آماری تحقیق، شامل افراد خبره مرتبط با موضوع تحقیق است، می‌توان امیدوار بود كه اكثر آنان با این تكنیك آشنا باشند.

3-5-2.  بررسی پایایی پرسشنامه 

برای محاسبه اعتبار یك پرسشنامه، روش‌های گوناگونی نظیر: بازآزمایی، دونیم‌كردن آزمون، محاسبه ضریب آلفای كرونباخ و... استفاده می‌شود.  بررسی اهمیت معیارها توسط خبرگان که شامل 7 استاد دانشگاهی صاحب نظر می باشند تکمیل شد. برای بررسی پایایی پرسشنامه از ضریب آلفای كرونباخ استفاده شد.

3-6-3. آلفای کرونباخ

 یکی از ویژگی های فنی ابزار جمع آوری داده ها (پرسشنامه ، پایای است. مفهوم ذکر شده با این امر سرو کار دارد که ابزار جمع آوری داده ها در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به ­دست می آورد (آلوین و همکاران،2010).

در این پژوهش به منظور برآورد ضریب پایائی آزمون و تعیین میزان توانایی و قابلیت اعتماد و اعتبار پرسشنامه موردنظر از روش «آلفای كرونباخ» استفاده شده است. این روش برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازه‌گیری از جمله پرسشنامه یا آزمون‌هایی كه خصیصه‌های مختلف را اندازه‌گیری می‌كند، بكار می‌رود.

برای محاسبه ضریب آلفای كرونباخ، ابتدا باید واریانس نمره‌های هر زیر مجموعه سؤال‌های پرسشنامه (یا زیر آزمون) و واریانس كل را محاسبه نمود، سپس با استفاده از فرمول زیر، مقدار ضریب آلفا را محاسبه كرد:

j = تعداد زیر مجموعه سؤال‌های پرسشنامه یا آزمون

 Sj  =واریانس زیر آزمون j ام

²S   = واریانس كل آزمون

در این پژوهش، ‌میزان اعتبار آزمون براساس ضریب آلفا برای کل متغیرها معادل 926/0 می‌باشد. یعنی با اطمینان 92 درصد می‌توان به نتایج حاصل از پرسشنامه‌ها اعتماد نمود.

افزون بر این، برای تعیین این كه آیا ابزار سنجش موردنظر (پرسشنامه)، همان چیزی را می‌سنجد كه مدنظر بوده یا خیر، روایی صوری و محتوایی آن مورد ارزیابی قرار گرفته است. بدین منظور، پرسشنامه‌ها جهت تائید، در اختیار كارشناسان و تعداد اساتید متخصص (تعداد اساتید 7 نفر) ، قرار گرفته و از این طریق روایی صوری تعیین گردیده است، كه البته قابل قبول بوده است. برای تعیین روایی محتوایی نیز از همبستگی میان سؤالات پرسشنامه استفاده شده است. ضریب همبستگی محاسبه شده بیانگر آن است كه همه سؤالات در راستای ارزیابی موردنظر طراحی گردیده و از این جهت روایی محتوایی پرسشنامه‌ها نیز مورد تائید می‌باشد.